BİLİNÇLİ TÜKETİCİ VE HAK ARAMA

Murat AKTAŞ

BASK Genel Sekreteri

 

Teknolojinin inanılmaz bir hızla ilerlediği dünyamızda, buna paralel olarak gelişen insan ihtiyaçlarının da çoğalması sonucu, piyasalarda  kendini mal ve hizmet arzına  hazırlamaktadır.

Piyasaya sunumu yapılan mal ve hizmetlerin biz tüketicilerle buluştuğu noktada, bizlerin mal ve hizmetlerin niteliğini yeterince bilemememiz, buna yönelik karşılaştığımız sorunlara karşı nasıl davranacağımız konusunda bilgi sahibi olamamamız, piyasanın mağdur tarafının hep tüketiciler olmasına neden olmaktadır.

Peki mal ve hizmet alımı yaparken ne yapmalıyız? Nasıl davranmalıyız? Piyasanın bir tarafı olarak biz tüketicilerin ne tür hakları vardır? Nasıl bilinçli tüketici olabiliriz? Bilinçli tüketici olmakla nelere etki ediyoruz?

-Bilinçli tüketici olmanın en önemli ön koşulu “israftan kaçınan tüketici” bilincine sahip olabilmektir.

-Öncelikle alışverişe başlamadan ve alışveriş aşamasında, satın alacağımız mal ve hizmet konusunda yeterli piyasa araştırmasını yapmalı, alacağımız mal ve hizmetin emsalleri içerisinde en iyi fiyata sahip  ve en kalitelisi  olduğunu bilmeliyiz.

-Yaşadığımız dünyada bizden sonraki nesillere temiz bir çevre bırakabilmek adına, her alış veriş sonrası almış olduğumuz ürünlerin ömrünü uzatan bir kullanım anlayışına sahip olmalı, kısıtlı olan enerji ve kaynaklarımızı verimli kullanabilmeliyiz.

Unutmamalıyız ki; biz tüketicilerin mal ve hizmet alımları aşamasında ve sonrasında karşılaştıkları sorunların çözümü noktasında, haklarımızın neler olduğunu bilmemiz, hak arama yollarını kullanmamız; hem kendi ekonomik çıkarlarımızı büyütecek, hem de bilinçli bir tüketici olmakla, rol aldığımız piyasada mal hizmet sunan üreticileri daha kaliteli bir üretim yapmaya, hukuka ve insan haklarına uygun davranmaya ve dolaylı olarak da toplumun refahına katkıda bulunmaya sevk edecektir.

Bilinçli tüketici sayısının artması, mal ve hizmet sunan üreticileri daha sorumlu davranmaya yöneltmekte; üreticiler özellikle son yıllarda mal ve hizmet sunumlarında tüketici mağduriyetlerinin en aza indirilebilmesi için “müşteri destek hattı” ve müşteri memnuniyetine yönelik “çağrı merkezleri” kurma gereğini hissetmektedirler.

Bilinmektedir ki, güvenli, sağlıklı, kaliteli mal ve hizmet üreten firmalar piyasalarda uzun süre ayakta kalmakta ve kendilerini büyüterek, ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadırlar.

Toplumun her bireyinin bir tüketici olması nedeniyle, piyasanın bir tarafı olarak biz tüketiciler ne tür haklara sahibiz, neler yapmalıyız. Kısaca göz atalım :

EVRENSEL HAKLARIMIZ :

1-    Tüketicinin Temel İhtiyaçlarının Karşılanması Hakkı :

Her tüketicinin bir insan olarak, beslenme, barınma, giyim, temizlik, ısınma, aydınlanma, içecek su bulma, ulaşım, haberleşme gibi ihtiyaçlarının piyasada karşılanması hakkıdır.

2-    Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı :

Tüketicinin tehlikeli ve riskli mal ve hizmetlere karşı korunması hakkıdır.

3-    Ekonomik Çıkarların Korunması (Mal ve Hizmetlerin Serbestçe Seçilmesi) Hakkı :

Tüketicinin kendi gelir düzeyine göre istediği mal ve hizmetin ucuz ve kaliteli olarak temin edebilmesi için gerekli seçeneklerin sunulması hakkıdır.

4-    Bilgi Edinme Hakkı :

Tüketicinin satın alacağı mal ve hizmetleri üreten ve satan kuruluşlara ait bilgilerin doğru, eksiksiz ve zamanında tüketicinin bilgisine sunulması hakkıdır.

5-    Eğitilme Hakkı:

Tüketicinin ihtiyaç duyduğu bilgileri nerede ve nasıl bulacağı, bilgiyi nasıl değerlendireceği ve kullanacağı konusunda eğitim alma hakkıdır.

6-    Tazmin Edilme (Zararların Karşılanması) Hakkı :

Tüketici tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin ayıplı çıkması durumunda, ayıplı malın geri alınması, değiştirilmesi, ayıplı hizmetin yeniden görülmesi ve bunlardan doğan her türlü maddi, hukuki ve ekonomik zararların karşılanması hakkıdır.

7-    Temsil Edilme, Sesini Duyurma Hakkı :

Tüketicilerin haklarını alabilmeleri ve koruyabilmeleri için bir araya gelerek güç birliği oluşturabilme ve her konuda düşünce ve görüşlerini kamuoyuna bildirme hakkıdır. Ülkemiz de hak arama ve mağduriyetlerinin önüne geçebilmek için bir çok Tüketici dernekleri ve bunların bağlı olduğu Federasyonlar bulunmaktadır. Ayrıca Konfederasyonumuzun da delege olarak temsil edildiği bir çok sivil toplum kuruluşu, tüketici dernekleri, sendikalar vb. kuruluşların katılımı ile toplanan TÜKETİCİ KONSEYİ  yılda bir kez toplanmakta olup, tüketici haklarına ilişkin görüşler burada müzakere edilmektedir.

8-    Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı :

Tüketicinin temiz hava, yeterli temiz su, yeterli yeşil alan, sağlıklı ve kaliteli alt yapı hizmetlerinin bulunduğu, yaşam kalitesini artıran fiziksel bir çevreye sahip olma hakkıdır.

 

MAĞDURİYETLERİN EN ÇOK YAŞANDIĞI MAL VE HİZMET ALIMLARINI YAPARKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ ?

A-   KONUT KREDİSİ KULLANIRKEN

Herşeyden önce konut alırken kredi kullanmak en son tercihimiz olmalıdır.

Zira konutun bedelini kendi öz kaynaklarımızdan kullanmak, üzerimizdeki yıllara dayalı faiz  yükünü kaldıracaktır.

Kredi kullanmadan önce aylık bütçemiz yeniden gözden geçirilmeli ve gerçekçi bir planlama ile ileride doğabilecek mağduriyetlere meydan verilmemelidir. Bu konudaki genel ölçü, kullanılan kredinin aylık ödemesinin, aylık bütçe gelirimizin üçte birini geçmemesi gerektiğidir.

Bankaların sunduğu krediler arasında kıyaslama yaparken, sadece uygulanan faiz oranına göre değil, komisyon ve masrafları da içeren yıllık ve toplam maliyet oranlarını da dikkate alarak tercih kullanmalıyız.

B-    KREDİ KARTI ALIRKEN

Kredi kartı başvurumuzda, aylık gelir düzeyimiz önemle dikkate alınmalıdır.

Kredi kartı alınırken ilgili sözleşme okunmalı, üyelik aidatı ücreti göz önünde bulundurulmalıdır.

Kredi kartına ilişkin herhangi bir “otomatik ödeme” talimatı verilirken, talimatın borcun tamamına mı yoksa asgarisine mi uygulanacağı belirlenmelidir.

Hangi tür alış veriş olursa olsun, kredi kartının post cihazından geçirilme işlemi yanımızda yapılmalıdır.

Kayıp ve çalıntı durumlarında vakit geçirmeden bankaların çağrı merkezlerine bildirim yapılmalı, eş zamanlı olarak da, bu bildirim yazılı olarak gerçekleştirilmelidir.

İnternet üzerinden yapılacak alışverişlerde, alışveriş yapılacak sitelerin güvenilirliğinin uluslararası kuruluşlar tarafından korunup korunmadığına dikkat etmeliyiz. Bu konuda alışveriş sitelerinin hangi güvenlik kuruluşunun koruması altında olduğunu, ilgili sitenin sayfasında görmeli ve alışverişi ondan sonra yapmalıyız.

C-    ELEKTRİKLİ EV ALETLERİ ALIRKEN

Bu tür alışverişleri yapmadan önce alınacak ürünün servis ağının yaygın olduğuna ve servis hizmetinin yeterliliğine, ürünün fiyatının uygun, kalite standının yüksek, ürünün nakliyesi ve kurulumunun ücretsiz olduğuna dikkat etmeliyiz.

Ürünün güvenli ve dayanıklı olduğunu ve CE işaretini taşıdığını görmeliyiz.

Garantisinin en az 2 yıl ve belgeli olduğunu bilmeliyiz.

En az enerji tüketen sınıfta bir ürün olduğuna dikkat etmeliyiz.

D- ARAÇ SATIN ALIRKEN

-Satın alınacak araçlarda öncelikle yakıtı az tüketen ve karbondioksit emisyonu az olanların tercih edilmesi gerektiğini unutmamalıyız.

Sağlık ve güvenlik açısından, aracın emniyetli ve güvenilir bir donanıma sahip olması gerektiğini, ülke genelinde servis ağının yaygın  ve yedek parça stokunun bulunduğunu bilerek satın alma işlemini gerçekleştirmeliyiz.

-Satın alınacak olan araçta fiyat konusu iyi analiz edilmelidir. Peşin alımlarda indirim olup olmayacağı, araçta seçimlik aksesuarların araç fiyatını nasıl etkileyeceği, ayrıca servis, bakım, kasko, vergi vb. işlemlerin genel maliyeti ve kullanım maliyetini nasıl etkileyeceğini göz önünde bulundurmalıyız.

-Aracın kullanım sürecindeki değer kaybı dikkate alınarak, mümkün olduğu kadar 2. El piyasasından diğerlerine göre daha az değer kaybı olabilecek araçlar tercih edilmelidir.

Ancak, 2. El araç alımlarında ;

-Aracın çalıntı araç olup olmadığını anlayabilmek için aracın motor ve şasi numaralarının ruhsattaki motor ve şasi numaraları ile aynı olduğunun  kontrol edilmesi,

- Aracın km.sinin kullanım ile doğru orantılı olup olmadığı, yani km. göstergesinde oynama olup olmadığının, araçta vurma, çarpılma, parça değişimi yapılıp yapılmadığının  anlaşılması  için mutlaka yetkili serviste kontrolünün yaptırılması, servis ve bakım kayıtlarının olup olmadığının bilinmesi,

Gerekmektedir.

MAL VE HİZMET ALIMI YAPARKEN  KARŞILAŞILACAK SORUNLARDA  NELER YAPILMALIDIR ?

-         Mal ve hizmet alımında bir sorun yaşıyorsanız, öncelikle “Hak Aradıkça Haksızlıkların Azalacağı” altın kuralını unutmamalıyız.

 

-         Aldığımız ürünlerin ayıplı olduğunu fark etmemiz halinde, ürünü asla kendi imkanlarımızla  tamir ettirme yoluna gitmemeliyiz. Şayet ürünün arızalanmasında veya bozulmasında biz tüketicilerin de sorumluluğu var ise, üreticiye bu konuda ısrarlı bir tutum takınmamalı, sorunun çözümünde her zaman diyalog içerisinde uzlaşma yolu aranmalıdır.

 

-         Satın almış olduğumuz mal veya hizmetin ayıplı olduğunu fark ettiğimizde, yani gözle görülebilen “açık ayıp” denilen durumlarda; malın teslim alındığı veya hizmetin ifa edildiği tarihten itibaren 30 (otuz) gün içerisinde, ürünü veya hizmeti kullanırken oraya çıkan ayıplarda ise 2 yıllık süre içerisinde, öncelikle o mal veya hizmetin satın alındığı satıcı veya sağlayıcıya başvuruda bulunulmalıdır. Şikayet konusu ile ilgili yapılacak başvuru,  varsa firmanın “ücretsiz tüketici hattına” ve aynı zamanda yazılı olarak da firmanın yasal adresine yapılmalıdır.

 

TÜKETİCİ AYIPLI MAL VE HİZMET İÇİN SATICI VEYA SAĞLAYICIYA BAŞVURDUĞUNDA NE TALEP EDEBİLİR ?

 

Tüketiciler;

-         Mal veya hizmetin bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme,

 

-         Malın veya hizmetin ayıpsız misliyle değiştirilmesini/hizmetin yeniden görülmesi,

 

-         Ayıbın neden olduğu değer kaybı oranında bedel indirimi,

 

-         Malın ücretsiz onarımı,

 

haklarından herhangi birini talep edebilirler.

Tüketiciler, bunlara ilave olarak; şayet ayıplı mal ve hizmet alımı nedeniyle herhangi bir zararı oluştu ise, bu zararın karşılığında, imalatçı yada üreticiden tazminat isteme hakkına da sahiptirler.

 

BAŞVURU SONUCUNDA SATICI, SAĞLAYICI VEYA MÜTESELSİLEN SORUMLU OLANLAR, TÜKETİCİLERİN TALEPLERİNİ KARŞILAMAZLAR  İSE NEREYE  BAŞVURULMALIDIR.

 

Aldığımız mal ve hizmetin bedeline göre , malı ya da hizmeti satın aldığımız ya da ikamet ettiğimiz yerde bulunan Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerine yada Tüketici Mahkemeleri’ne  başvuruda bulunabiliriz.

 

Tüketici Hakem Heyetleri;

-         İllerde; Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri’nde,

-  İlçelerde ise Kaymakamlıklarda,

 faaliyet göstermektedirler.

 

Tüketici Mahkemeleri ise her ilin adliye binalarında bulunmaktadırlar.

 

Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerine yapılacak başvurular ücretsizdir.

 

Hakem heyetlerince şayet bilirkişi ataması yapılacaksa, bilirkişi ücretlerini de Gümrük ve Ticaret Bakanlığı karşılamaktadır.

 

Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerine yapılacak başvurularda satın alınan mal veya hizmetin değerinin üst sınırı her yıl değişmektedir. 01.01.2015 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere ;

a) İlçe tüketici hakem heyetleri için üst parasal sınır,  2.200 Türk Lirası,

b) Büyükşehir statüsünde olan illerdeki il tüketici hakem heyetleri için parasal sınır, 2.200 Türk Lirası ile 3.300 Türk Lirası arası,

c) Büyükşehir statüsünde olmayan illerin merkezlerindeki il tüketici hakem heyetleri için üst parasal sınır, 3.300 Türk Lirası,

ç) Büyükşehir statüsünde olmayan illere bağlı ilçelerdeki il tüketici hakem heyetleri için parasal sınır, 2.200 Türk Lirası ile 3.300 Türk Lirası arası olarak tespit edilmiştir.

Bu parasal limitler dikkate alınarak, başvurularımızı Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri’ne  yapabiliriz.

 

TÜKETİCİ HAKEM HEYETLERİ’NE BAŞVURUYU HANGİ BELGELERLE YAPACAĞIZ ?

-Başvurumuzu, şikayet konusunu içeren dilekçe ve ekinde konuya ait belgelerle (fatura, satış fişi, garanti belgesi, sözleşme vb.) yapmalıyız.

 

TÜKETİCİ  SORUNLARI  HAKEM  HEYETLERİ KARARLARI NE ANLAMA GELİYOR?

Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerinin kararları bağlayıcıdır. Şayet hakem heyeti kararı  tüketici aleyhine çıkarsa, tüketici 15 gün içinde  Tüketici Mahkemesi’ne itiraz başvurusu yapabilir. İtirazı görüşen  Tüketici Mahkemesi’nin kararı da kesindir.

Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri’ne belirlenmiş üst limitin üzerindeki mal ve hizmet alım bedelleriyle ilgili başvuruda yapılabilir. Ancak bu durumda  tüketici lehine çıkacak karar bağlayıcı olmamaktadır. Bu karar sadece Tüketici Mahkemelerine delil niteliğinde sunulabilir.

TÜKETİCİ SORUNLARI HAKEM HEYETİNİN TÜKETİCİ LEHİNE VERDİĞİ KARARA  SATICI VEYA SAĞLAYICININ UYMAMASI DURUMUNDA NE YAPILMALIDIR ?

Hakem heyetinin vermiş olduğu karar tüketici lehine çıkmış ise ve bu karara satıcı ya da sağlayıcının uymaması durumunda, tüketici dilerse avukatı aracılığıyla, yada doğrudan illerde bulunan Adliye binalarındaki “İcra Müdürlükleri”ne başvuruda bulunup, İcra ve İflas Kanununa göre işlem yapılmasını isteyebilir.

Tüketici Mahkemeleri nezdinde açılacak davalarda tüketiciler, her türlü resim ve harçtan muaftırlar.

Ayrıca tüketici olarak  kişisel hak kayıplarımızın yanında  gerek yaşadığımız toplumun sağlıklı, kaliteli ve uygun fiyatla mal ve hizmet alabilmesi, gerekse de sağlıklı ve temiz bir çevreyi korumak ve yaşatmak adına, toplumun sağlığını ve menfaatlerini yok sayan  her türlü üretim ve hizmet anlayışını ve  yanlış uygulamalarla ilgili  şikayetlerimizi, ayrıca ;

-Gümrük ve Tekel Bakanlığı Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü’ne,

-Reklam Kurulu Başkanlığı’na,

-İllerde Valilikler bünyesinde yer alan Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri’ne,

-Alo 175 Tüketici Bilgilendirme Hattına,

-Tüketici Bilgi Sistemine, (www.tuketici.gov.tr)

-Fiyat etiketi vb konular için Belediyelerin Zabıta Birimlerine ve Alo 153 hattına,

-Tüketicinin Korunmasına yönelik faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları olan dernek ve vakıflara,

-Ticaret, Sanayii ve Esnaf Odalarına,

-Yerel Yönetimlerin kendi bünyelerinde kurdukları “Tüketici Masası”  vb. bölümlere

Başvuruda bulunabiliriz.

 

Hak kaybına uğramamanız, bilinçli ve mağdur edilmeyen bir tüketici olmanız dileklerimizle…..