CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKUMET SİSTEMİNİN ŞİFRELERİ -II- (Politika kurulları-Bakanlıklar-Hiyerarşik yapı-Ofisler)
Görüntülenme Sayısı: 8534
CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKUMET SİSTEMİNİN ŞİFRELERİ -II- (Politika kurulları-Bakanlıklar-Hiyerarşik yapı-Ofisler)
BASK AR-GE BİRİMİ
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandum ile Anayasanın bazı maddeleri değişmesi, Parlamenter sistemden Başkanlık sistemine geçilmesi nedeniyle yeni sistemin şifreleri denilebilecek ana hatlarını Anayasa ve 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yayımlanan diğer mevzuat kapsamında detaya fazla girmeden, özetle ve birkaç bölüm halinde yeni sistemi birlikte inceleyeceğimizi belirtmiş, Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sisteminin Şifreleri –I- başlığı altında ilk bölümü sosyal medya hesaplarımızda yayımlamıştık.
BASK AR-GE olarak serinin II. bölümünü aşağıda yayımlıyoruz:
Hatırlayalım ki, Cumhurbaşkanlığı yönetim sisteminde 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 1 inci maddesi gereği “Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir.”
Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları
Bu çerçevede Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sisteminin Cumhurbaşkanı (yardımcılar dahil) halkasından sonra ikinci önemli ayağı Cumhurbaşkanlığı Politika Kurullarıdır. Cumhurbaşkanının yürütme yetkisini kullanırken, kurullar aracılığı ile de kabine üyesi olan bakanlar ve bakanlıkların üzerinde ayrı bir ağırlığı olduğu açıktır.
Çünkü bu kurullar, 1 nolu Kararnamenin “Kurulların genel görev ve yetkileri” başlıklı 22 nci maddesi gereği; politika önerilerinin geliştirilmesi; Cumhurbaşkanı programına uygunluk açısından politikaların hayata geçirme süreçlerinin izlenmesi; talep, ihtiyaç ve etki analizlerinin yapılması; kurum ve kuruluşlara görüş verilmesi; politika yapım sürecinde paydaşların çoğaltılması vb. işlevler kurullarca yürütülmektedir.
Metinlerde yer alan “Cumhurbaşkanlığı programı”nın ne olduğu, eski sistemdeki “Hükumet Programı”nın karşılığı olup olmadığı hakkında açıklayıcı bilgi bulunmamaktadır.
Kurullarda oluşturulacak kararların uygulama noktası bakanlıklar, Cumhurbaşkanlığı ve bakanlıklara bağlı, ilgili, ilişkili ve diğer kamu kurum ve kuruluşları olduğuna ve olacağına göre, kurulların önemi ortaya çıkmaktadır.
Kurulların Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemi içerisindeki yerini anlayabilmek için, kurulların doğrudan Cumhurbaşkanı ile çalışacakları ve Cumhurbaşkanının talimatlarını yerine getirecekleri, daha da önemlisi Kurul başkanlarının Cumhurbaşkanı olduğunu da bilmek yeterlidir.
Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları;
a) Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu,
b) Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu,
c) Ekonomi Politikaları Kurulu,
ç) Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu,
d) Hukuk Politikaları Kurulu,
e) Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu,
f) Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu,
g) Sosyal Politikalar Kurulu,
ğ) Yerel Yönetim Politikaları Kurulu,
olmak üzere 9 adettir.
Kurullar, cumhurbaşkanınca atanan en az üç üyeden oluşur. Cumhurbaşkanı kurulların başkanı olmakla birlikte kurul üyelerinden birini başkanvekili olarak görevlendirir.
Müşterek alanlardaki görev ve faaliyetlere ilişkin Bakanlıklar ile kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak üzere koordinasyon toplantıları yapılabilir. Koordinasyon toplantılarına Cumhurbaşkanı veya görevlendireceği politika kurulu başkanvekili veya bakan başkanlık eder. Koordinasyon toplantılarına başkanlık etme sıralaması politika kurullarının sistemdeki yerini vurgulamak açısından önemlidir.
Çünkü 33 üncü maddede belirtildiği üzere, “Kurullar doğrudan Cumhurbaşkanı ile çalışır ve Cumhurbaşkanının talimatlarını yerine getirir.”
Kurulların üyelerine, 100.000 gösterge rakamının memur katsayısı ile çarpımı tutarında (Temmuz-Aralık 2018 dönemi için 100.000 x 0,117940 = 11.794 TL) her ay ek ödeme yapılabilir ve bu ödemelerde damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesinti yapılmaz.
İlginçtir; kurullar, görevleri ile ilgili gerekli bilgileri bütün kamu kurum ve kuruluşlarından isteyebilir ve ilgililer bu bilgileri vermekle yükümlüdür.
Kurulların başkan ve üyeleri ile personeli, görevleri esnasında edindikleri gizlilik taşıyan bilgileri, kişisel verileri ve ticari sırları yetkili kılınan mercilerden başkasına açıklayamaz, kendilerinin veya üçüncü kişilerin yararına kullanamayacakları gibi bu yükümlülükleri görevden ayrılmalarından sonra da devam eder.
Cumhurbaşkanlığına bağlı kurum ve kuruluşlar
Yeni sistem doğrudan Cumhurbaşkanlığına bağlı kurum ve kuruluşlar öngörmektedir.
1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 37 nci maddesi Cumhurbaşkanlığına bağlı kurum ve kuruluşları,
a) Devlet Arşivleri Başkanlığı
b) Devlet Denetleme Kurulu
c) Diyanet İşleri Başkanlığı
ç) (Mülga: RG-15/7/2018-30479 - CK-4/799 md.)
d) İletişim Başkanlığı
e) Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği
f) Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı
g) Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı
ğ) Savunma Sanayi Başkanlığı
h) Strateji ve Bütçe Başkanlığı
ı) Türkiye Varlık Fonu
şeklinde sıralamıştır.
(ç) bendinde yer alan Genelkurmay Başkanlığı, 4 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kararname metninden çıkarılmış ve Milli Savunma Bakanlığına bağlanmıştır.
Bu kuruluşlardan İletişim Başkanlığı ile Strateji ve Bütçe Başkanlığı Teşkilatına ilişkin kararnamelerde adı geçen başkanlıkların “görev ve yetkiler”i sıralanırken ““Başkanlığın görevleri Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen temel ilke, hedef ve amaçlar çerçevesinde şunlardır…” ifadesine yer verilmesi Cumhurbaşkanlığına bağlı kurum ve kuruluşlarla Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanlığının ilişkilerinin nasıl anlaşılacağını özetlemesi bakımından önemlidir.
Bakanlıklar
Yeni sistemde “Başbakan” gibi “Bakanlar Kurulu” da tarihe karışmıştır.
Bunun yerine Cumhurbaşkanı ve bakanları topluca ifade edecek “Cumhurbaşkanlığı Kabinesi” deyimi medyada kullanılmakla birlikte resmi metinlerde kullanılmamaktadır.
Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemi bakanlıkların sayısını 16 olarak belirlemiştir.
Bu bakanlıklar;
a) Adalet Bakanlığı,
b) Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı (15 nolu Cumhurbaşkanlığı kararname ile bakanlığın adı Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı olarak değiştirilmiştir)
c) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
ç) Dışişleri Bakanlığı,
e) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,
f) Gençlik ve Spor Bakanlığı,
g) Hazine ve Maliye Bakanlığı,
h) İçişleri Bakanlığı,
ı) Kültür ve Turizm Bakanlığı,
i) Milli Eğitim Bakanlığı,
j) Milli Savunma Bakanlığı,
k) Sağlık Bakanlığı,
l) Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,
m) Tarım ve Orman Bakanlığı,
n) Ticaret Bakanlığı.
o) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı,
şeklinde sıralanmıştır. Kararnamenin her bakanlığa ilişkin bölümlerinde bakanlıkların görev, yetki ve sorumlulukları ile teşkilatlanma modelleri ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
Bakanlar
Bakanlar; Meclis içinden veya dışından Cumhurbaşkanınca atanmaktadır. Meclisten atanan bakanların milletvekilliği düşmektedir.
Bakanlar, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanımı amacıyla, bakanlık hizmetlerini mevzuata, Cumhurbaşkanının genel siyasetine, Cumhurbaşkanı karar ve talimatlarına, kalkınma planlarına ve yıllık programlara uygun olarak yürütmekle, bakanlığın faaliyet alanına giren konularda diğer bakanlıklarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla görevli ve Cumhurbaşkanına karşı sorumludur.
Bakan yardımcıları
Bakan yardımcıları Cumhurbaşkanınca atanmakta ve Bakana karşı sorumludur. Bakan yardımcıları, bakanlık teftiş kurulları hariç bakanlık kuruluşlarına gereken emirleri verebilmekte ve bunların uygulanmasını gözetip sağlamakla görevlidirler.
Sayıları Cumhurbaşkanı takdirine göre değişmektedir.
Bakan yardımcıları kaldırılan müsteşar ve müsteşar yardımcılarının görevlerini yürütmektedir.
Bakanlıkların temel kuruluşları ve hiyerarşik kademeler
1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 509 uncu madde ve devamı maddelerde bakanlıkların temel kuruluşları ve hiyerarşik kademeler düzenlenmektedir.
Buna göre Bakanlıklar, merkez teşkilatı ile ihtiyaca göre kurulan taşra ve yurtdışı teşkilatından ve bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlardan oluşmaktadır.
Bakanlıkların taşra teşkilatları ise;
a) İl valisine bağlı il kuruluşları,
b) Kaymakama bağlı ilçe kuruluşları,
c) Doğrudan merkeze bağlı taşra kuruluşları,
olarak sıralanmaktadır.
Bakanlık merkez teşkilatları;
d) Bakan Yardımcılığı,
e) Bakan Yardımcılığına bağlı Genel Müdürlük, Kurul Başkanlığı veya Daire Başkanlığı,
f) Genel Müdürlük veya Kurul Başkanlığına bağlı Daire Başkanlığı,
Şeklinde yapılanmakta, bakanlık merkez teşkilatında şube müdürlüklerine yer verilmemiştir.
Belirtmek gerekir ki, yeni yapılanmada müsteşar ve müsteşar yardımcıları bulunmamakta, onların yerine bakan yardımcıları yer almaktadır.
Bağlı kuruluşlarda yapılanmada;
a) Genel müdürlük,
b) Daire başkanlığı,
c) İhtiyaca göre kurulacak şube müdürlükleri,
şeklinde hiyerarşik kademe öngörülmüştür.
Taşra teşkilatı bölge kuruluşlarında;
a) Bölge müdürlüğü,
b) Şube müdürlüğü veya başmühendislik,
c) Şeflik veya mühendislik,
Birimlerinden oluşmaktadır.
Taşra teşkilatı il ve ilçe kuruluşlarında da ilk sırada vali ve kaymakamın, son sırada şefliklerin olduğu benzer yapılanma öngörülmüştür.
Yeni yapılanmada ayrıntılı olarak dış temsilciliklere de yer verilmektedir.
İdari Kurul, Konsey ve Komisyonlar
1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 521 ve takip eden maddelerinde kanunlarla görev verilmiş olan örneğin “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” “Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu” vb kurullar, “Malvarlığının Dondurulmasını Değerlendirme Komisyonu”, “Asgari Ücret Tespit Komisyonu” vb komisyonlar ile “Toptancı Hal Konseyi” gibi konseylerin oluşum ve görevleri de ayrıca düzenlenmektedir.
Cumhurbaşkanlığı Ofisleri
1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 525 ve devam eden maddelerinde verilen görevleri yerine getirmek üzere kurulan, Cumhurbaşkanlığına bağlı özel bütçeli, tüzel kişiliği haiz, idari ve mali özerkliğe sahip ofislerin görev, sorumluluk ve koordinasyon ile personeline ilişkin hükümler yer almaktadır.
Söz konusu ofisler, başkanlık olarak öngörülmüş ve başında “başkan”ın bulunduğu ;
a) Dijital Dönüşüm Ofisi,
b) Finans Ofisi,
c) İnsan Kaynakları Ofisi,
d) Yatırım Ofisi’nden ibarettir.